Moeilijk maar de moeite waard

Moeilijk maar de moeite waard
Onderzoekende groepsgesprekken over gevoelige maatschappelijke thema’s
Marike Klomp (2019)

Over duurzaam leven, vrijwillige euthanasie, de opvang van vluchtelingen, en andere gevoelige maatschappelijke thema’s, wordt verschillend gedacht. Deze onderwerpen zijn off- en online onderdeel van dagelijkse gesprekken. In groepsgesprekken kan de mening van een meerderheid van gelijkgestemden die van anderen overvleugelen. Zo ontstaan gesprekken waarin meningen en tegenstellingen worden uitvergroot. Als we democratisch samenleven serieus nemen, ligt hier een taak voor het onderwijs. Wij, een groepje lerarenopleiders van Windesheim, hebben samen met onze studenten nagedacht over de vraag hoe je onderzoekende groepsgesprekken over gevoelige maatschappelijke onderwerpen voert. In dit artikel beschrijven we onze zoektocht.

Onze uitgangspunten

Op zoek naar een goed gesprek in de klas over maatschappelijke thema’s zitten wij als lerarenopleiders en onze studenten als (toekomstige) leraren in het voortgezet onderwijs, regelmatig met onze handen in het haar als iemand zich niet durft uitspreken of met extreme standpunten komt, als leerlingen niet goed naar elkaar luisteren of sprake is van polarisatie (Bron, et al., 2015). Tegelijkertijd zijn wij ervan overtuigd dat groepsgesprekken belangrijk zijn. Het onderwijs is er niet louter om te leren, maar heeft de persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling van leerlingen tot haar taak en daar zijn gesprekken belangrijk voor (Leeman, Wardekker & Majoor, 2007; Marquenie, Opsteen & Ten Brummelhuis, 2014). Door in de klas met elkaar in gesprek te gaan, kun je ervaringen en meningen van anderen leren kennen en je leren inleven in anderen. Groepsgesprekken kunnen ertoe leiden dat je gestimuleerd wordt om doordachte meningen te vormen en daarover met anderen te spreken. Je kunt nieuwsgierig worden naar diversiteit. Dat waren onze uitgangspunten toen we op de lerarenopleiding voortgezet onderwijs van Windesheim besloten om te gaan uitproberen hoe je onderzoekende groepsgesprekken vormgeeft.

We kozen voor onderzoekende groepsgesprekken, omdat we een alternatief wilden ontwikkelen voor het soort gesprekken waarin alleen de leraar de vragen stelt en beurten geeft en voor debatten waarin vooral snelheid, overtuigingskracht en een sterke mening centraal staan. Bovendien merkten we dat de vele stappenplannen en communicatiemodellen waarin het voeren van gesprekken voor de lerarenopleiding is uitgewerkt soms onbewust de indruk wekken dat zo’n gesprek eenvoudig te voeren is, als je de stappen maar volgt. Onze ervaringen waren anders. Zowel wijzelf als lerarenopleiders als onze studenten hadden het gevoel dat de gesprekken die we voeren anders en beter zouden kunnen. Geïnspireerd door Mercer en Hodgkinson (2008) wilden we oefenen met het ontwikkelen van groepsgesprekken, waarin aandacht is voor gespreksvaardigheden zoals kritisch denken, voor sensitiviteit voor verschillende meningen en een open en inclusieve omgang hiermee.

We vormden een leergroep rond het voeren van gesprekken met docenten en studenten van de lerarenopleiding voortgezet onderwijs. Lerarenopleiders oefenden gesprekken op de lerarenopleiding met studenten en studenten oefenden gesprekken op hun stagescholen met hun leerlingen. We bekeken elkaars gesprekken en onze ervaringen wisselden we in onze leergroep uit. In dit artikel beschrijven we onze zoektocht naar een goede manier om deze gesprekken vorm te geven en te begeleiden.

—-

Voor dit onderzoek ben ik ondersteund vanuit het Lectoraat Pedagogische Kwaliteit van het Onderwijs. Het sparren en diepgaande discussies met collega’s hebben mij steeds gevoed. In het bijzonder wil ik graag Yvonne Leeman (Lector ten tijde van het onderzoek) en Erna Van Koeven bedanken voor hun begeleiding en kritisch meedenken.