Kennisrotonde: kleuters stimuleren tot reflectie op leerproces, kan dat?

PLPO verbindt praktijk met wetenschap

De verbinding tussen praktijk en wetenschap is belangrijk, daarom verwijst PLPO vijf keer per jaar naar één of meer publicaties op ‘De Kennisrotonde’ van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek. De Kennisrotonde is het online loket van NRO voor wetenschappelijk onderbouwde beantwoording van vragen uit het onderwijs.

Deze keer vestigen wij de aandacht op de vraag:

Zijn er effectieve werkwijzen om kleuters te stimuleren om te reflecteren op hun eigen leerproces?

Antwoord van de Kennisrotonde

Het is nog geen uitgemaakte zaak of jonge kinderen al in staat zijn tot zelfreflectie of dat dit vermogen pas later tot ontwikkeling komt (Lai, 2011). Schraw en Moshman (1995) stellen op basis van theorie en onderzoek binnen de ontwikkelingspsychologie dat kinderen pas vanaf zes jaar accuraat over zichzelf als lerende kunnen nadenken. In een andere review van de literatuur wordt echter geconcludeerd dat jonge kinderen al wel kunnen nadenken over hun denken en bovendien eerste aanwijzingen laten zien van cognitieve regulatie, het kunnen controleren van het eigen denken (Lai, 2011). De schijnbaar tegenstrijdige bevindingen uit onderzoek zijn mogelijk verklaarbaar doordat de ontwikkeling van zelfreflectie (en metacognitie in het algemeen) niet altijd op dezelfde manier verloopt. Deze ontwikkeling hangt samen met drie factoren: de taalvaardigheid, de ontwikkeling van Theory of Mind en de capaciteit van executieve functies. Als deze drie zijn ontwikkeld, vergemakkelijkt dat de ontwikkeling van zelfreflectie. Elk van de drie factoren lichten we hieronder toe.

Een goede taalvaardigheid op driejarige leeftijd is een voorspeller van het kunnen nadenken over het eigen denken op vijfjarige leeftijd (Schneider, 2008). Daarnaast is een goede taalvaardigheid nodig om vragen over het eigen denken te begrijpen en het denken te verwoorden (Whitebread e.a., 2009).
Een tweede factor is de Theory of Mind, het vermogen om niet alleen te denken vanuit het eigen perspectief, maar ook vanuit het perspectief van de ander (Schneider, 2008). De ontwikkeling van de Theory of Mind begint met het herkennen van emoties en gedachten van zichzelf. Van daaruit ontwikkelt het kind het vermogen om deze gevoelens te kunnen herkennen en benoemen bij anderen (Blair, 2005). De Theory of Mind ontwikkelt zich bij de meeste kinderen zonder dat er speciale interventies nodig zijn. Voor kinderen waarvoor dat niet geldt, bijvoorbeeld kinderen met een Autistisch Spectrum Stoornis (ASS), zijn er effectieve trainingen ontwikkeld (Adibsereshki e.a., 2015).
De derde factor is de ontwikkeling van executieve functies, zoals impulsbeheersing, mentale flexibiliteit en ‘updaten’, dat wil zeggen het monitoring van stappen in het denkproces. Deze functies zijn nodig om te plannen en processen aan te sturen en zijn daardoor van invloed op het controleren van het eigen denken (Leseman, 2010; Miyake e.a., 2000). Op basis van zijn onderzoek stelt Leseman dat executieve functies geoefend kunnen worden, bijvoorbeeld door kinderen na een leeractiviteit te laten vertellen wat ze hebben gedaan. Zodoende worden planningsvaardigheden en zelfsturing bevorderd. Sommige onderzoeken wijzen erop dat de ontwikkeling van de drie genoemde factoren onderling samenhangt. Zowel taalvaardigheid als executieve functies dragen bij aan de ontwikkeling van de Theory of Mind (Carlson & Moses, 2011) en daarmee (indirect) aan het vermogen om te reflecteren.

Het gehele artikel kunt u lezen op:

https://www.nro.nl/kennisrotondevragenopeenrij/kleuters-stimuleren-om-te-reflecteren/

Opgesteld door: Dian Enting (antwoordspecialist) en Anne Luc van der Vegt (kennismakelaar)

De Kennisrotonde van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek is het online loket voor de beantwoording van vragen uit het onderwijs met kennis uit onderzoek. Iedereen die werkt in het po, vo, (v)so, mbo en bij een lerarenopleiding, of nabij de onderwijspraktijk kan vragen stellen. Deze vragen beantwoordt de Kennisrotonde met wetenschappelijk gefundeerde inzichten over wat wel en wat niet werkt.